طرح دعوی اعلام بطلان معامله در رویه قضائی و محاکم دادگستری

همه ما در طول زندگی به جهت رفع و برطرف نمودن  نیازها و احتیاجاتی که داریم  اقدام به انعقاد عقود و معاملاتی می نمائیم،وقتی نیاز به خودرو داریم اقدام به خرید آن میکنیم،برای تهیه مسکن خانه میخریم یا اینکه مالی را به فروش می رسانیم آنچه مهم است اینکه هر عقدی دارای شرایطی می باشد که می بایست این شرایط وجود داشته باشد تا آن عقد به لحاظ قانونی صحیح و معتبر شمرده شود.

در این مطلب میخواهیم به موارد بطلان معاملات و نحوه ی طرح دعوی اعلام بطلان معامله بپردازیم و به این سوالات پاسخ دهیم که:

۱-بطلان معامله اصطلاحا به چه معناست؟
۲-شرایط اساسی صحت معاملات چیست؟
۳-تفاوت دعوای اعلام بطلان معامله و ابطال معامله چیست؟
۴-نحوه طرح دعوای اعلام بطلان معامله در رویه قضائی به چه نحو می باشد و چگونه باید اقدام شود؟

معامله و یا عقدی که از ابتدا به جهت فقدان شرایط جهت معاملات تشکیل نشده باشد و باطل باشد نه تنها هیچ آثاری بر این عقد بار نمیشود بلکه باطل بوده و نمی توان گاها به آن جهت و اعتبار قانونی بخشید.

طبق ماده ۱۹۰ قانون مدنی هر معامله ای تحت هر عنوانی، می بایست دارای تمامی شرایط ذیل باشد که عبارتند از:

۱-قصد و رضای طرفین:

 منظور از قصد و رضا یعنی اینکه نیت باطنی مشترک در موضوع برای تشکیل عقد در طرفین وجود داشته باشد و این نیت باطنی به هر وسیله ای ممکن بروز و ظهور پیدا کند بنابراین اگر قصد و رضا در یکی از طرفین یا هر دو وجود نداشته باشد معامله باطل بوده و بلااثر می باشد.

۲-اهلیت طرفین:

اهلیت به معنای دارا شدن حقوق می باشد در قانون اهلیت بر دو نوع است:۱-اهلیت تمتع:هر انسانی به محض تولد تا زمان مرگ دارای اهلیت تمتع فرض میشود یعنی از حقوق قانونی می تواند برخوردار شده 2-اهلیت استیفاء یعنی اینکه بتواند از حقوق خود استفاده کرده در واقع اهلیت استیفاء به معنی اعمال اجرای حقوق می باشد.برای اینکه معاملات شخصی صحیح باشد می بایست رشید، عاقل و بالغ باشد.
طبق قانون،اماره(نشانه)رشد در ایران سن ۱۸ سال تمام شمسی میباشد پس از این سن شخص اصطلاحا رشید تلقی می شود و میتواند در همه اموال و حقوق خود تصرف و اعمال حق نماید.حجر شخص غیر رشید صرفا  ناظر به امور مالی می باشد.

اولین شرط داشتن عقل سالم و سلامت روانی نیز از شرایط ضروری می باشد به همین دلیل است که طبق قانون معاملات شخص دیوانه و مجنون باطل بوده و هیچ اثری ندارد.
دومین شرط برای داشتن اهلیت بلوغ می باشد در قانون سن بلوغ برای دختر ۹ سال تمام قمری و برای پسر ۱۵ سال تمام قمری تعیین شده است.

در یک نگاه کلی میتوان معاملات افراد را از لحاظ سه فاکتور رشد بلوغ و عقل به موارد زیر تقسیم نمود:

۱-کلیه معاملات مجنون دائمی (شخص فاقد عقل) و صغیر غیر ممیز(کمتر از سن ۷ سال شمسی[باطل می باشد]
۲-معاملات مالی شخص غیر رشید (کمتر از ۱۸ سال)و صغیر ممیز(کسی که به سن ۷ سال شمسی رسیده)[غیر نافذ می باشد یعنی با تنفیذ بعدی ولی یا قیم یا نماینده قانون نافذ و دارای اثر می شود]
۳-تملکات مجانی صغیر غیر ممیز و شخص غیر رشید صحیح می باشد.منظور از تملکات مجانی اینکه شخص مالی به این اشخاص اعطا می نماید بدون اینکه در مقابل ان چیزی دریافت کند یعنی دادن مال به نحو رایگان.
به این نکته توجه داشته باشید که برای جهت هر معامله ای وجود هر سه شرط عقل بلوغ و رشد در طرفین ضروری است.
۳-معین بودن موضوع مورد معامله:در تمامی معاملات و عقود موضوع باید توسط طرفین تعیین شده و بر یک موضوع خاص توافق نمایند یعنی اگر موضوع معامله مردد یا مجهول باشد یا سبب غرری شدن عقد بشود آن معامله باطل می گردد و یا فرض کنید اگر شما قصد خرید ماشین دارید باید نوع خودرویی را که می خرید و فروشنده به شما می فروشد برای هر دو طرف عقد(خریدار و فروشنده)معلوم و معین باشد و الا سبب تردید و جهل شده و دلیل بطلان عقد به شمار میرود.
۴-مشروعیت جهت معامله:از اصلی ترین مواردی که در انعقاد هر معامله ای لازم است مشروعیت معامله است فلذا معامله ای که جهت آن مشروع نباشد باطل است.

{وکیل بطلان مبایعه نامه در مشهد}

غالبا در معاملات جهت معامله و به بیانی دیگر انگیزه طرفین از معامله بیان نمیشود ولی اگر در زمان عقد جهت و انگیزه بیان شد لازم است مشروع باشد والا باطل است از سویی دیگر اگر بعد از معامله معلوم شود انگیزه اصلی و جهت عقد نامشروع بوده است آن عقد باطل است.به طور مثال اگر شخصی یک تن انگور از شخص دیگر خریداری نماید و خریدار و  فروشنده هر دو از این موضوع اطلاع دارند که خرید به منظور تهیه مشروبات الکلی می باشد در این فرض به دلیل نامشروع بودن جهت عقد باطل است.
دقت داشته باشید که موارد مندرج در ماده ۱۹۰ قانون مدنی شرایط ضروری و از کلیدواژه های اصلی هر قراردادی می باشد که در صورت فقدان هریک از شرایط عقد باطل محسوب میشود.

حال باید بدانیم که تفاوت میان ابطال و بطلان معاملات چیست؟

در جاییکه عقد و قرارداد از ابتدا باطل باشد و شرایط اساسی که در فوق گفتیم را نداشته باشد عقد باطل بوده و کان لم یکن تلقی می شود لیکن در موردیکه  قرارداد، ابتدائا صحیح بوده و تمامی شرایط لازمه برای صحت را دارا باشد ولی بعدا در اثر اتفاق یا مانعی قانونی سبب ابطال آن فراهم شود می بایست به دنبال ابطال معامله فوق باشیم به این توضیح که خواسته ما در این دعوا ابطال قرارداد به لحاظ  ...... می باشد.

رویه قضائی طرح دعوا:

شخص میبایست با مراجعه یه یکی از دفاتر خدمات قضائی دادخواستی تحت عنوان خواسته اعلام بطلان قرارداد به جهت و لحاظ ........... با استناد به قرارداد فیمابین و استشهادیه شهود و اگر سند رسمی نیز منتقل شده باشد عنداللزوم میتواند خواسته ابطال سند رسمی شماره...را با استناد به این مدارک به دادگاه صالح تقدیم نماید،مرجع صالح نیز در مورد موضوع معامله اگر مال منقول باشد دادگاه محل اقامت خوانده و اگرمال غیر منقول باشد در محل وقوع مال غیر منقول می باشد.